Andorra la Vella is de hoofdstad van het "Principat d'Andorra", een land met zo'n 84.000 inwoners tussen Frankrijk en Spanje in de Pyreneeën. Het land is verdeeld in zeven "parròquies" (parochies/gemeentes) waarvan het hoofdstedelijke Andorra la Vella met bijna 25.000 inwoners de grootste is. Het land heeft een oppervlakte van 468km2, slechts iets groter dan de grootste gemeente van Nederland (Noordoostpolder).
Andorra la Vella
De geschiedenis van het dwergstaatje begint in 805, Karel de Grote stichtte een groot aantal bufferstaatjes tussen het Moorse Al-Andalus en zijn eigen Frankische rijk, de zogenaamde "Marca Hispanica" (Spaanse Mark) met o.a. Pamplona, Jaca en Barcelona die aan de oorsprong van het huidige Navarra, Aragón en Catalunya staan. Een ander staatje was dus Andorra dat bestuurd werd door Karel de Kale (kleinzoon van Karel de Grote) die het afstond aan de graaf van Urgell (het huidige Catalaanse stadje La Seu d'Urgell even ten zuiden van Andorra) dat later in handen van de bisschop viel. De bisschop stelde in de 11e eeuw de edelman Caboet aan als heer van Andorra (verbastering van het Moorse "Al-Darra" wat simpelweg "het bos" betekend) in ruil voor bescherming.
De titel heer van Andorra zou door huwelijkspolitiek in handen komen van de graaf van Foix, hij erkende de macht van de bisschop niet en er ontstaat een geschil over het kleine gebied. In 1278 werd uiteindelijk een verdrag getekend waarbij besloten werd dat Andorra voortaan een onafhankelijk vorstendom moest worden met zowel de graaf van Foix als de bisschop van Urgell als co-prins van Andorra, de bewoners moesten elk jaar vier hammen en veertig broden af staan aan beide co-prinsen. De grenzen zijn sindsdien niet gewijzigd en de staatsvorm bleef tot 1993 intact.
Het graafschap Foix kwam later in handen van de koningen van Navarra en uiteindelijk de koningen van Frankrijk, ook de staatshoofden van de Franse republiek behielden de titel. De huidige co-prins van Andorra, naast de bisschop van La Seu d'Urgell, is dus de Franse president Nicolas Sarkozy. De Fransen bleven zich altijd bemoeien met de politiek van Andorra, zo werd het in 1812-1813 geannexeerd door het Frankrijk van Napoleon en ook in 1933 en 1936-1940 werd het staatje bezet door de noorderbuur om het te beschermen tegen het in burgeroorlog verkerende Spanje. In 1958 werd in Andorra de eerste wereldoorlog formeel afgesloten, Andorra was bij het Verdrag van Versailles vergeten en al die tijd formeel in oorlog gebleven met Duitsland. Het land kreeg in 1993 een nieuwe grondwet die het middeleeuwse verdrag verving, de co-prinsen bleven behouden maar hadden nog slechts een symbolische rol.
Andorra la Vella
Het geïsoleerde dwergstaatje was tot de vorige eeuw een gebied van weinig belang, waar weinig gebeurde behalve wat landbouw en veeteelt (vooral schapen), ook was het een populaire smokkelroute tussen Frankrijk en Spanje. In het huidige Andorra is slechts 2% van de economie gebaseerd op de agrarische sector, belangrijker zijn het bankwezen en vooral het toerisme. De toeristische sector neemt ongeveer 80% van het landelijk inkomen voor haar rekening, het gunstige belastingsklimaat en natuurlijk het bergtoerisme trekken jaarlijks zo'n tien miljoen toeristen naar Andorra en ook veel immigranten uit met name Spanje en Portugal hebben zich hier gevestigd.
Andorra is één van de weinige landen waar de autochtone bevolking een minderheid vormt in haar eigen land, slechts 37% van de inwoners heeft de Andorrese nationaliteit. De Spanjaarden (33%), Portugezen (16.3%) en Fransen (6.3%) maken ook een aanzienlijk deel van de bevolking uit. In 1981 was slechts 18.3% autochtoon en 58.3% Spaans, maar sindsdien zijn veel Spanjaarden genaturaliseerd of zijn hun kinderen als Andorresen geboren. De enige officiële taal van Andorra is het Catalaans dat voor 43.8% van de bevolking de eerste taal is, gevolgd door Spaans (32.8%), Portugees (7.6%) en Frans (7.1%).
Andorra la Vella was elf keer startplaats in de Vuelta en vier in de Tour, vorig jaar voor het laatst toen Luis León Sánchez Gil de Tour etappe naar Saint-Girons op zijn naam schreef. Er was ook één aankomst in de Tour en vijf in de Vuelta. De Spanjaard Julio Jiménez won er in de Tour van 1964 als eerste, sindsdien volgden in de Vuelta zijn landgenoten Esteban Martín (1965) en Mariano Diaz (1967), de Colombiaan Francisco Rodriguez (1985), de Bask Iñaki Gaston (1988) en de Italiaan Guido Bontempi (1991).
Lleida (Spaans: Lérida) is een stad met 136.000 inwoners in het westen van Catalunya, het is de hoofdstad van de gelijknamige provincie (439k) en ligt precies tussen Zaragoza en Barcelona op ongeveer 150km van beide steden. De Segre, een zijrivier van de Ebro, stroomt dwars door de stad.
Lleida en haar oude kathedraal
De stad is in de 6e eeuw v.C. gesticht en was onder de naam Iltirta de hoofdstad van de Iberische Ilergetes stam die een belangrijke rol speelden in de Tweede Punische Oorlog als bondgenoten van de Carthagen (later liepen ze over naar de Romeinen). De stad werd in 215 v.C. veroverd door Gnaius Cornelius Scipio Calvus (de oom van de grote Scipio), maar ging na een door Hasdrubal (broer van Hannibal) gesteunde opstand verloren aan koning Indíbil van de Ilergetes en Mandoni van de Ausetanes. In 206 v.C. werd het alsnog en definitief Romeins, maar in de eerste decennia kwam het volk toch nog een paar keer in opstand. In 49 v.C. was Ilerda, zoals de stad nu heette, volledig geromaniseerd en het toneel van een belangrijke veldslag in de Romeinse burgeroorlog tussen Julius Caesar en aanhangers van Pompeius Magnus. Caesar won uiteraard en kon hierna doorstoten naar de rest van Hispania.
In 375 werd de stad verwoest door de Germanen en later veroverd door de Visigoten, er is weinig bekend van deze periode tot 716. In dat jaar werd Lleida als één van de laatste Spaanse steden veroverd door de Moren die het Larida noemden, het werd na de Frankische veroveringen rondom het jaar 800 een grensstad tussen het kalifaat van Córdoba en de Marca Hispanica, waardoor het weer een belangrijke (vesting)stad werd om Al-Andalus te verdedigen tegen de Franken. Het Moorse kasteel "Suda de Lleida" of "Castell del Rei" werd in de deze periode gebouwd. Larida bleef Córdoba in het tijdperk van de Taifa's trouw tot het einde van het Kalifaat in 1031, hierna werd het alsnog een zelfstandig Taifa rijk. De laatste kalief, Hisham III, vluchtte nadat hij was afgezet naar Larida waar hij tot zijn dood in 1036 in het oude kasteel zou verblijven.
Suda de Lleida
Het Taifa werd een aantal keer verenigd met Zaragoza, maar werd telkens weer onafhankelijk tot het in 1102 definitief werd geannexeerd door de Almoraviden die Moors Al-Andalus weer verenigden. Zij konden echter niet verhinderen dat Ramón Berenguer IV van Barcelona de stad in 1149 veroverde en toevoegde aan zijn machtige graafschap (en het koninkrijk Aragón). Lleida werd één van de belangrijkste Catalaanse steden achter Barcelona. In 1297 kreeg Lleida zelfs als eerste Catalaanse en derde Spaanse stad een universiteit. In 1202 werd gestart met de bouw van de "La Seu Vella de Lérida" die in 1278 is voltooid.
In de 17e eeuw werd Lleida meerdere keren aangevallen en enige tijd bezet tijdens de Dertigjarige oorlog met Frankrijk, de jaren '40 van deze eeuw waren het heftigst en na vier belegeringen was de stad vrijwel volledig verwoest. In de volgende eeuw brak de Spaanse Successieoorlog uit, de Catalanen steunden het oude huis van Habsburg en werden hier zwaar voor gestraft door koning Felipe V van Bourbon. In Lleida werden 7.000 mensen geëxecuteerd, de eeuwenoude universiteit gesloten en het bevel werd gegeven om de kathedraal af te breken, deze order is gelukkig nooit uitgevoerd al verloor de oude kathedraal wel haar functie. In 1761 werd begonnen met de bouw van een nieuwe kathedraal, de "La Seu Nova" werd in 1781 voltooid en is opgetrokken in de Barok stijl.
De nieuwe kathedraal
Lleida werd tijdens de Spaanse burgeroorlog fel bestreden en meerdere keren gebombardeerd door de Duitse en Italiaanse bondgenoten van generaal Franco. Vooral het bombardement van 15:40 op 2 november 1937 liet een diepe wond achter in de stad, de bommen raakten een school en 42 kinderen kwamen om het leven.
De stad is zoals veel Spaanse steden na de burgeroorlog onder Franco zeer snel gegroeid, duizenden Spanjaarden van binnen en buiten Catalunya kwamen naar de stad toe waar de Catalaanse cultuur en taal werden onderdrukt, maar de economie gestimuleerd. Het werd een belangrijk verkeersknooppunt en een dienstenstad.
In 1991 werd de "Universitat de Lleida" weer heropend, het heeft zo'n 10.000 studenten. De stad werd in 2004 aangesloten op de AVE hogesnelheidslijn tussen Madrid, Zaragoza en (sinds 2008) Barcelona. Het "Aeroport de Lleida-Alguaire" is op 17 januari van dit jaar geopend en zal naar schatting de eerste jaren zo'n 400.000 passagiers per jaar gaan vervoeren.
De voetbalclub Unió Esportiva Lleida is in 1919 gesticht en speelde slechts twee seizoenen op het hoogste niveau, in 1993 werd het kampioen in de Segunda División en tegenwoordig komt het op het derde niveau uit. Lleida Bàsquet speelde enkele jaren geleden ook in de hoogste afdaling, maar komt nu uit in tweede basketbalcompetitie van Spanje.
Bekende "Lleidatans" zijn o.a. koning Indíbil van de Ilergetes (3e eeuw v.C.), voetballer Enric Gensana (verdediger FC Barcelona 1956-1965, 10 interlands en 2 goals), tennisser Albert Costa (winnaar Rolland Garros 2002), motorcoureur Emilio Alzamora (wereldkampioen 125cc 1999), kanoër Saúl Craviott (goud OS 2008, WK 2009 & 2010) en popzangeres Lorena Gómez. De huidige FC Barcelona voetballers Bojan Krkic en Carles Puyol komen uit de streek, evenals Joan Capdevila van Villarreal. Puyol en Capdevilla zaten in de Spaanse selectie die afgelopen zomer wereldkampioen werd.
De bekendste wielrenner uit de stad is baanrenner Sergi Escobar, hij pakte in 2004 de wereldtitel op de individuele achtervolging en Olympisch brons op zowel de individuele als de ploegenachtervolging. Escobar won hiernaast nog één keer zilver en drie keer brons op WK's tussen 2003 en 2007 en werd vier keer nationaal kampioen op de achtervolging. Jaime Vilamajó (ritwinnaar Vuelta 1987) komt ook uit de provincie die momenteel niet vertegenwoordigd is in het profpeloton. Lleida is met zestien starts en veertien aankomsten een regelmatig bezochte plaats in de Vuelta, al dateert de laatste aankomst alweer van 1989 toen de Brit Malcolm Elliott won. De Vuelta winnaars Delio Rodríguez Barros (1938) en Antonio Suárez (1959) wonnen hier etappe, evenals de Belgische legende Rik van Looy en de Nederlander Henk Nijdam (1966 & 1967).
De renners rijden in de eerste 36km van de rit vals plat naar beneden over dezelfde weg als waar ze gisteren juist vals plat omhoog gingen richting Andorra. La Seu d'Urgell, de zetel van de co-prins, wordt dus weer gepasseerd (na 8.9km). Hierna draait men de enige officiële klim van de dag op, de Coll de Bóixols (1370m hoog, 15.8km á 5.1%) van tweede categorie. Na de klim zijn er nog bijna 120km te rijden, dus meer dan de formatie van de kopgroep hoeven we niet te verwachten in deze eerste fase van de etappe.
De rest van de rit is grotendeels vals plat bergaf, onderbroken door de Alt de Fort Llonga (690m hoog) waar geen bergpunten te verdienen zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten