Etappe 17: Feltre - Tirano (230km)

De ronde nadert haar einde, vrijdag en zaterdag de laatste aankomsten bergop en zondag is er nog een afsluitende tijdrit in Milano. De etappes van vandaag en morgen zijn bergritten, maar waarschijnlijk niet zwaar genoeg om een strijd tussen de groten te verwachten, het is vandaag aan de aanvallers.

Wegens onvoorziene andere verplichtingen heb ik gisteravond geen tijd gehad om een uitgebreide voorbeschouwing te schrijven zoals jullie van me gewend zijn, dus het moet wat korter vandaag.

Feltre is met 21.000 inwoners de tweede stad van de provincie Belluno (214k) in de regio Veneto (4.9m), achter de hoofdstad Belluno (27k) waar gisteren de klimtijdrit werd gereden. Het ligt zo'n 20km ten zuidwesten van Belluno aan de rivier de Stizzon, die even buiten Feltre in de Piave stroomt. Feltre is de hoofdstad van de streek Feltrino en is de oude stad is gebouwd op een 325 meter hoge heuvel, de Colle delle Capre, terwijl de modernere uitbreiding op de flanken en aan de voet van deze heuvel staan.


Feltre

De stad is gesticht door de Raeti, een stam uit de Alpen. Het werd in de 2e eeuw v.C. veroverd door de Romeinen die het Feltria noemden en in 49 v.C. stadsrechten gaven. Het werd tijdens de val van het Romeinse rijk verwoest door de Hunnen en Goten, later werd het veroverd door de Longobarden en Franken. Later kwam de stad in handen van diverse stadstaten zoals o.a. Verona en Milano tot de stad zich (net als Belluno) in 1404 vrijwillig aansloot bij de Venetiaanse Republiek.

Feltre werd in 1509 bijna volledig verwoest door de Liga van Kamerijk, een alliantie van o.a. Frankrijk, het Habsburgse rijk en de Kerkelijke Staat tegen Venezia dat zich steeds nadrukkelijker ging bemoeien met het Italiaanse vasteland bemoeide. Het werd hierna herbouwd, waardoor het historische centrum grotendeels uit 16e eeuwse Venetiaanse gebouwen bestaat. De stad werd tijdens de Eerste Wereldoorlog bezet door de Oostenrijkers en in de Tweede Wereldoorlog was hier in 1943 een ontmoeting tussen Hitler en Mussolini.

Bekende Feltrini zijn o.a. 15e eeuwse humanist Vittorino da Feltre, 16e eeuwse architect Andrea Palladio, actrice/model Cristina D'Alberto Rocaspana en de in deze Giro aanwezige wielrenner Davide Malacarne (Quick Step).

Het is de derde keer dat hier een rit van start gaat, de laatste keer was in 2000 toen de Spanjaard José Luis Rubiera de bergetappe naar Selva Val Gardena op zijn naam schreef. Enrico Cassani was een dag eerder de winnaar bij de enige aankomst die Feltre heeft gehad.



Tirano heeft ongeveer 9.000 inwoners en behoort tot de provincie Sondrio (182k) en regio Lombardia (9.9m), later deze week meer over deze regio. Tirano ligt aan de rivier de Adda in de Valtellina vallei, slechts twee kilometer van de Zwitserse grens en zo'n 25km ten oosten van de hoofdstad Sondrio (22k).


Tirano

Het strategisch gelegen stadje is waarschijnlijk gesticht in de Romeinse tijd en behoorde tot talloze (stad)staten alvorens het aan het begin van de 15e eeuw onderdeel werd van het hertogdom Milano. Het zou in de eeuwen hierna met de rest van de Valtellina toneel van strijd zijn tussen het katholieke hertogdom en de protestante Zwitserse Grijze Bonden (uit het huidige kanton Graubünden/Grigioni). In 1504 zou de heilige maagd Maria hier verschenen zijn, waarna men begon met de bouw van het in 1528 voltooide Santuario della Madonna di Tirano, het bekendste monument van Tirano dat altijd een katholiek bolwerk was in het gebied.


Santuario della Madonna di Tirano

Tirano leeft tegenwoordig vooral van het toerisme en is een belangrijk knooppunt voor (spoor)wegen richting de grote Lombardische steden, Bormio/Stelvio en het Zwitserse Sankt Moritz. De weg naar Zwitserland is de 2358m hoge Passo del Bernina waar ook een spoorweg overheen gaat, deze spoorweg (2253m) is één van de hoogste van Europa en staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst.

Bekende "Tiranesi" zijn o.a. langlaufster Marianna Longa (zilver WK 2009 10km) en shorttracker Nicola Rodigari (zilver OS 2002 5km aflossing, 20x goud EK 1999-2009). De stad heeft geen bekende wielrenners voortgebracht en ook de provincie Sondrio niet, wel komt de actieve prof Francesco Gavazzi (Lampre) uit de provincie, maar hij doet niet mee in deze Giro.

Tirano was twee keer eerder aankomstplaats in de Giro, in 1967 won Marcello Mugnaini en in 2008 kwam Emanuele Sella als eerste over de streep in een etappe die over de Mortirolo ging. De stad was in 1967 ook startplaats van een etappe naar de Madonna del Ghisallo waar de Spanjaard Aurelio González Puente als eerste boven kwam.




Het peloton rijdt vandaag in de eerste 150km via de provincies Belluno en Vicenza (Veneto) naar Trentino waar het grootste deel van deze etappe zich afspeelt en het peloton langs de geboorteplaatsen van Francesco Moser (Trento) en Maurizio Fondriest (Cles) rijdt.

De koers begint pas echt op de Passo del Tonale (1883m|15.2km|6% gem. en 10% max.) van tweede categorie met de top op 63.8km van de streep. De Zwitser Yohann Tchopp won vorig jaar nog een etappe op deze berg die toen nog van de andere kant beklommen, als opvolger van de Gavia waar de renners vandaag nu na de afdaling van de Tonale links laten liggen, evenals de Mortirolo waar ze zo'n 25km later langs rijden.

De renners beginnen in Edolo aan de klim naar Aprica (1173m|15.4km|3.1% gem. en 9% max) van derde categorie, normaal de slotklim van Mortirolo-etappes zoals vorig jaar toen Michele Scarponi hier won, maar dit jaar ligt de aankomst net als in 2008 in Tirano na een afdaling (11.3km á 6.6%) en 7.2km vlak.